Worthing (UK) - Geboorteplaats van Bowers & Wilkins

Een paar dagen voor de kerstvakantie begon kreeg ik een telefoontje van Bas van Bowers & Wilkins: 'Hey Michael, heb je zin en tijd om mee te gaan naar de fabriek van Bowers & Wilkins?' Mijn antwoord is natuurlijk positief. Welke liefhebber van alles wat met audio te maken heeft wil nou niet, bij het toch best legendarische merk, een kijkje in de keuken nemen? Precies! Afgelopen 22 en 23 januari was het zover. Het was een trip die ik niet snel vergeet.

Bowers & Wilkins - De beginjaren

John Bowers en en Roy Wilkins ontmoetten elkaar tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zij werkten beiden aan het opsporen van geheime Duitse berichten via de ether. Na de oorlog besloten de inmiddels goede vrienden, gezamenlijk iets met hun audiokennis te doen. John Bowers, geboren en getogen in het kustplaatsje Worthing in het zuiden van het Verenigd Koninkrijk, wilde luidsprekers gaan maken voor de lokale bevolking. En Roy Wilkins besloot samen met John Bowers, in die kustplaats, een electronicazaak te starten. Achterin het nog altijd bestaande kleine zaakje maakte John Bowers zijn eerste echte hifi luidspreker: de P1. Deze simplistisch ogende rechthoekige kast was het startpunt van meer dan 50 jaar vakmanschap en innovatie. En van de winst die zij maakten met de P1, werd meetapparatuur aangeschaft om zo de volgende speakers volledig zelf te kunnen ontwikkelen. De P1 was namelijk een gedeeltelijk zelf ontwikkelde behuizing en crossover met daarin drivers die waren gekocht bij andere fabrikanten.

Absoluut ijkpunt in de ontwikkeling van de speakers werd bereikt toen Bowers & Wilkins voor het eerst de kenmerkende kevlar-conus ontwikkelde in 1974. Het concept werd gepatenteerd en verder ontwikkeld. En het materiaal wordt nog altijd, in diverse speakerseries van het Britse merk, dankbaar gebruikt. Waaronder zelfs in de geluidsinstallaties van auto's.

Welkom in Worthing

Na een korte vlucht en dito taxiritje, kwamen we met het gezelschap aan in Worthing. Een klein kustplaatsje vlakbij het bekende Brighton. Met een opvallend detail. Een ontzettend grote fabriekshal in het midden van het plaatsje, die overal bovenuit steekt. Met, trots op de gevel, de in de audiowereld geliefde namen Bowers & Wilkins.

Maar voordat we daar naar binnen gingen, werden we in het oorspronkelijke en vooral veel kleinere fabriekspand, welkom geheten door Andy Kerr. Andy is Director of Product Marketing & Communication, maar bovenal is hij een zeer kundig en gepassioneerd audiofiel. De liefde voor het vak straalt van hem en ook van al zijn collega's af. Met gepaste trots worden wij dan ook welkom geheten op het nederige onderkomen in Worthing. Het oorspronkelijke fabriekje is nu volledig ingericht met diverse luisterruimtes voor met name trainingsdoeleinden. Varierend van een kleine ruimte voor het luisteren naar stereo muziek tot aan een belachelijk goed klinkende semi-professionele bioscoop met een flinke bak aan versterkervermogen in een apart achterkamertje. We keken onze ogen uit en gaven vooral onze oren goed de kost. Een ware snoepwinkel voor de liefhebber van audio en natuurlijk voor de liefhebber van het merk Bowers & Wilkins.

Al snel werden we voorzien van een natje en een droogje en daarna kregen we een uitgebreide presentatie van Andy Kerr over de filosofie en over wat Bowers & Wilkins nu echt Bowers & Wilkins maakt. Een belangrijke uitspraak van John Bowers, die er nog altijd voor zorgt dat Bowers & Wilkins absoluut tot de wereldtop behoort is: "If you can make a better product, then you will sell it." Uit deze uitspraak komt duidelijk de ultieme drive van het bedrijf naar voren. Constant willen verbeteren en hun laatste topmodel als referentiepunt gebruiken. Maar ook het continu verbeteren van het productieproces zelf is een belangrijk streven voor het bedrijf. Een andere belangrijke uitspraak van Bowers beschrijft het andere, hogere doel van het merk: "The best loudspeaker isn't the one that adds the most. It's the one that loses the least". Het halve eeuw oude bedrijf laat daarmee zien dat ze zo'n eerlijk mogelijke speaker willen ontwikkelen. En het feit dat in veel toonaangevende opnamestudio's inmiddels 800 D3-speakers zijn terug te vinden voor het masteren van audio opnames, is zeer veelzeggend. En dat terwijl de speakers nooit met dat doel in het achterhoofd zijn ontworpen.

Van Opnamestudio's tot aan Hoofdtelefoons

Wat maar erg weinig fabrikanten doen, is zich op een zeer breed spectrum van de audiomarkt begeven. Bowers & Wilkins onderscheidt zich daar zeker mee. Technieken die zijn ontwikkeld en verbeterd in de loop van de jaren in de topmodellen van hun vloerstaanders, worden steeds vaker toegepast in goedkopere speakermodellen. En overigens beperkt de toepassing van die technieken zich niet alleen tot de traditionele luidsprekers voor in de huiskamer, maar ook inbouw-speakers, homecinema, semi-pro cinema, hoofdtelefoons, draadloze speakers, draagbare speakers, car hifi, custom installatie en zelfs grote muziekevenementen worden naar een hoger plan getild met het Bowers & Wilkins Sound System 17. Een metershoge muziekinstallatie van ongekende kwaliteit. De lijst is bijna eindeloos. Maar rode draad is en blijft de kwaliteit van het geluid en met name het weglaten van resonanties en vervorming. Het design komt altijd later.

Denk aan de befaamde, tegenwoordig draadloze, Zeppelin-speaker. Deze speaker is feitelijk een samenvoeging van twee luidsprekers die op hun kant zijn gelegd en met de onderkanten tegen elkaar zijn geplaatst. Dit is later één speaker geworden met een kenmerkende vorm. Maar wel pas nadát het geluid helemaal goed was, is de vorm ontstaan. Niet andersom.

Een ander mooi voorbeeld van 'functioneel ontwerpen' is de eveneens befaamde en legendarische Nautilus. Het ontwerp van deze speaker is volledig ontstaan doordat het, akoestisch gezien, een ideale vorm is om een optimaal geluid voort te brengen. En de principes achter de Nautilus zijn later toegepast in onder andere het huidige topmodel uit de Diamond Series: de 800 D3. De kastontwerpen in de topseries van B&W ondersteunen optimaal het geluid. Dat de vorm voor veel mensen enorm aantrekkelijk is, is een hele mooie bijkomstigheid.

Luisteren naar de 685 S2, 805 D3 en... de 800 D3

Na de presentatie door Andy werden we door hem welkom geheten in de luisterruimte voor stereo weergave. De betreffende luisterruimte is geen zogenaamde 'droge ruimte'. Er is dus nog steeds een kleine echo te horen. Natuurlijk is het geen echte huiskamer, maar het is ook geen opnamestudio waar we zitten. Bowers & Wilkins wil hiermee laten horen dat een ruimte niet volledig akoestisch geoptimaliseerd hoeft te zijn om toch van zijn speakers te genieten. Kleine kanttekening is wel dat er dus weldegelijk aan akoestische optimalisatie is gedaan. Met name voor de laagweergave zijn heel belangrijke basstraps in de hoeken geplaatst om staande golven te voorkomen.

We luisterden eerst naar speakers uit de 600-serie. De 685 S2 boekenplankspeakers stonden in hun bescheidenheid keurig opgesteld in de luisterruimte. Een relatief eenvoudige Rotel voorversterker en een forse Rotel eindversterker zorgden voor de verwerking van de muziek en de muziek werd middels middenklasse AudioQuest speakerkabels overgebracht naar de speakers. Geen powerconditioners of anderssoortige stroomfilters werden gebruikt. Gewoon, zoals het er bij een willekeurige liefhebber thuis uit zou kunnen zien.

Diverse tracks passeerden de revue. En het zal je niet verbazen, maar de 685 S2 presteren zo slecht nog niet! Mooie stereospreiding en een strak, maar wat mager laag vulden de luisterruimte. Na de 685 S2 waren de 805 D3 premium boekenplankspeakers aan de beurt. Voor de rest was alles hetzelfde. Hetzelfde volume, zelfde muziek, zelfde kabels. Maar behalve dezelfde setup was het geluid alles behalve hetzelfde. De 805 D3 laten een veel ruimere soundstage horen. Je wordt ondergedompeld in het geluid en er is sprake van een magistraal geluidsbeeld met een erg brede en natuurlijke plaatsing. De lage tonen zijn een stuk dikker aangezet, maar nog altijd bijzonder ritmisch. Door het tweeter-on-top ontwerp lijkt het geluid niet uit de speaker te komen maar verspreid het zich door de hele ruimte. Er is ook sprake van een verticale spreiding.

Mijn verwachtingen waren dan ook hooggespannen toen de immense 800 D3 op hun plek werden gerold. Met hun 96 kilo per stuk zijn het ware mastodonten. En weer is alles hetzelfde ingesteld. Het volume ingesteld op hetzelfde niveau. Hiermee wordt aangetoond dat deze joekels echt geen belachelijke versterker nodig hebben en dat ze relatief eenvoudig aan te sturen zijn. En bij de eerste klanken verschijnt er een grijns op mijn gezicht en rijzen de haartjes op mijn armen ten hemel. Kippenvel! Wat een overweldigend geluid. Het is bijzonder om zo'n grote speaker letterlijk niet te horen. Je hoort alleen nog maar muziek. De hele kamer vult zich ermee. Van laag tot hoog. Alles klinkt ontzettend goed in balans. Geen bijgeluiden. Geen schelle middentonen. Geen te dik aangezet hoog. Geen losse subwoofer maar toch een ongelooflijk diep en gedefinieerd laag. Wow! Ik wil ze hebben! Oh wacht... eerst moet ik de Staatsloterij maar eens winnen... 

Wandeling naar de fabriek

Na de heerlijke luistersessie en goed verzorgde lunch, vertrokken we met de benenwagen naar het om de hoek gelegen, grote fabriekspand. Eenmaal in de lobby van de fabriek valt mijn oog direct op een schitterende blauwe sculptuur: de Nautilus. Toegegeven, je moet er van houden, maar het is een kunstobject op zich. Onze jassen werden aangenomen en een veiligheidsbril werd aangereikt. De tour door de fabriek kon beginnen.

We werden door het hele fabricageproces geleid door een productiemedewerker en Andy Kerr liep met ons mee. In deze fabriek worden alle speakers uit de 800 Series Diamond gemaakt. Van centerspeaker tot aan het topmodel. En ook de Nautilus wordt nog altijd hier gefabriceerd. De eerste stap is de afdeling waar de speakerkasten van de 800 Serie Diamond worden vervaardigd.

Stapels en stapels met zeer dunne platen beukenhout zijn er te zien. Alles netjes gesorteerd op de nerf en nerfrichting. Voor het topmodel wordt er tot wel een dikte van 2,7cm op elkaar geperst. En omdat de nerfrichting om en om ligt én omdat er zo veel lagen worden gebruikt, wordt een uiterst stijve constructie gecreëerd. Onder hoge druk worden de houten platen, met lijm ertussen, in hun vorm gedrukt. En om zoveel mogelijk werking van het hout te voorkomen wordt de fabriekshal op een constante temperatuur gehouden van 22 graden en met luchtbevochtigers wordt ook de luchtvochtigheid op peil gehouden. Deze eerste stap alleen, maakt indruk.

Nadat de houten platen tot een ruwe speakerkast zijn gevormd worden ze nabewerkt door een computergestuurde frees. En in vervolgstappen worden ook alle houten panelen die zich aan de binnenzijde van de speakerkast bevinden gefreest. Alles wordt gecheckt en de tolerantie voor speling bedraagt maximaal 0,4 millimeter. Is er tussen de panelen onderling een afwijking van een halve millimeter of meer, dan beginnen ze opnieuw. En is het wel goed, dan worden de onderdelen van de speakerkast volledig met de hand in elkaar gezet.

Vervolgens worden de speakerkasten geschuurd. Eerst met een robot, daarna de kleinste details nog met de hand. De robot dus voor het grove werk en de menselijke touch zorgt voor de details. Dit zie je overigens in elke stap terug.

Na het schuren worden ze gespoten. Het spuiten van het houtwerk wordt ook door robots gedaan. Ook omdat dit een zo'n consistent mogelijk resultaat oplevert. Het spuiten van de aluminium behuizingen van de tweeters en middentoners wordt echter gewoon met de hand gedaan voor het allerbeste resultaat. Elke kwaliteitscheck en elk klein detail wordt met de hand gedaan, maar daar waar automatisering logisch is om juist tot een betere kwaliteit te komen, wordt het toegepast. En dat zijn dus maar weinig stappen. En interessant detail: de Nautilus heeft zo'n specifieke vorm, dat die in zijn geheel met de hand wordt vervaardigd.

Ook het assembleren van de conussen voor de 800-serie en diverse andere series, en het volledig assembleren van het eindproduct, wordt met de hand gedaan. En elke speaker wordt in een akoestisch dode ruimte getest voordat hij wordt ingepakt. Check na check na check. Niets wordt aan het toeval overgelaten. Men gaat alleen voor het beste van het beste. En het is dan ook niet verwonderlijk dat de grootste speaker er gemiddeld 22 dagen over doet. Van ruwe materialen tot eindproduct, klaar om te worden verscheept. En als je al dat handwerk en arbeidsintensieve proces ziet, begrijp je ook waar de prijs van €15.000,00 per stuk voor de 800 D3 vandaan komt. Al met al een indrukwekkend en uiterst efficiënt fabricageproces. En zelfs aan het milieu wordt gedacht, want aan weggooien en verspilling doen ze niet.

In de Volvo S90 en Volvo XC60 van Brighton naar Amberley Castle

Na een goede nachtrust in een fijn hotel in Brighton, vertrokken we naar de laatste locatie van deze perstrip. Een Volvo S90 en een Volvo XC60 stonden klaar om ons, geheel in stijl, naar Amberley Castle te brengen. Beide voertuigen zijn voorzien van een Bowers & Wilkins audio installatie en er was tijdens de rit gelegenheid voor mij om alvast een beetje met het systeem te spelen tijdens de rit.

Hierbij viel al meteen de ruimtelijkheid en het detail in het geluidsbeeld op. Een dergelijke geluidskwaliteit verwacht je niet in een auto en het is dan ook begrijpelijk dat de internationale pers de car hifi-systemen van Bowers & Wilkins overladen met complimenten, goede recensies en awards. De kenmerkende centraal geplaatste speaker en de hoog in de deur geplaatste midrange-drivers zorgen voor meer direct geluid richting de luisteraars. En omdat Bowers & Wilkins al in een heel vroeg stadium door Volvo bij de ontwikkeling is betrokken, konden de audio-engineers snel aan de slag op het audiosysteem optimaal te laten presteren door ook aan te geven richting de ontwerpers van de auto's wat de beste plekken zouden zijn voor de plaatsing van alle speakers.

Eenmaal bij Amberley Castle krijgen we nog wat extra uitleg over de audiosystemen in de auto's en mogen we nog wat meer vergelijkend warenonderzoek doen en beide voertuigen met elkaar vergelijken op het gebied van het geluid. De systemen zijn nagenoeg identiek, maar het verschil in akoestiek zorgt voor kleine nuanceverschillen. Verder is er de mogelijkheid om gebruik te maken van een equalizer en van DSP. Je kunt de installatie dus geheel naar je eigen smaak instellen. Een heerlijk systeem voor de audiofiel én muziekliefhebber om onderweg optimaal van muziek te kunnen genieten.

Afsluiting van twee mooie dagen

We laten de auto's voor wat ze zijn en gaan naar binnen waar een haardvuur knispert. We krijgen nog een allerlaatste korte uitleg over de nieuwe PX hoofdtelefoon van Bowers & Wilkins. Een prachtige en stijlvol afgewerkte hoofdtelefoon met noise cancelling. De hoofdtelefoon is naast de draadloze verbinding via Bluetooth AptX ook via USB-C-kabel aan te sluiten op je PC of Mac en ook een analoge 3,5mm aansluiting behoort tot de mogelijkheden. En met een app voor je smartphone kun je de noise cancelling naar smaak instellen om bijvoorbeeld bepaalde stemgeluiden juist wel door te laten. En wat ook erg leuk werkt is dat wanneer je bijvoorbeeld een oorschelp van de PX optilt van je hoofd, de muziek pauzeert en zet je de oorschelp weer terug, dan gaat de muziek gewoon weer verder waar je was gebleven. Handig! Een erg complete en vooral erg mooi klinkende hoofdtelefoon.

Tot slot

Het waren twee erg mooie dagen. Ik heb weer veel geleerd, veel gezien en vooral genoten! Ik had het merk altijd al hoog zitten en dat is door deze twee dagen zeker niet minder geworden. Merken als Bowers & Wilkins zorgen ervoor dat voor iedereen écht goede geluidskwaliteit bereikbaar en betaalbaar is.

Dankjewel Bas, Robert, Pierre, Sander, Andy en alle anderen van Bowers & Wilkins voor deze onvergetelijke trip!

 

Deel deze pagina

Lees meer

• Vorige: Wat is digitale televisie?
• Volgende: Top 5: Slechtste film eindes ooit